Adam Mickiewicz (1798-1855) „ogniomistrz serc i słów”

Portret Mickiewicza autorstwa Joachima Lelewela

            Adam Bernard Mickiewicz herbu Poraj rodził się 24 grudnia 1798 r. w Nowogródku. Przekonał nas swoją twórczością, że miał dzieciństwo „sielskie anielskie”. Traktował bowiem swój dom i lata pacholęce jako model idylli rodzinnej. Oazą sielankowej szczęśliwości pozostał dla niego na zawsze wiejski dworek szlachecki, choćby tak niewielki i skromny, jak dom Barbary i Mikołaja Mickiewiczów – rodziców – Adama.

Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku

            Oczywisty brak dostatków, bo sytuacja materialna rodziny opierała się na zapobiegliwości adwokackiej ojca, nie zaś na majątku szlacheckim, umacniała prostotę bytu nieskażonego ani pańskimi kaprysami, ani zbytnią interwencją cywilizacyjną. Ubogi chłopak z prowincji, poddany działaniu kilku kultur środowiskowych (chłopów białoruskich, drobnej szlachty) i narodowościowych (Polaków, Białorusinów, Litwinów, Żydów) stał się dzięki swemu rodowodowi nowatorem literackim. Pochodzenie i region ofiarowały poecie bogactwo duchowych bodźców, które zaowocowały jego twórczością.

            W latach 1807–1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej w Nowogródku. Przeżył w tym czasie dwa ważne wydarzenia. 16 maja 1812 r. umarł jego ojciec, a nieco później przez Nowogródek przeszły wojska Napoleona, maszerujące na Rosję. Miasto Mickiewicza opanowała atmosfera radości i nadziei, którą odtworzył później na kartach „Pana Tadeusza”.

            W 1815 r. Poeta wyjechał do Wilna na Uniwersytet im. Stefana Batorego. Nie mógł liczyć na finansowe wsparcie z domu, dlatego też wstąpił do Seminarium Nauczycielskiego przy Uniwersytecie, bowiem gwarantowało ono stypendia. Program seminarium zmusił go do całorocznych studiów na Wydziale Fizyczno – Matematycznym, a także do wyrażenia zgody na przyszłe podjęcie pracy pedagogicznej w szkołach carskich, co później ograniczyło swobodę decyzji życiowych Mickiewicza.

            Jeszcze w czasie studiów, w 1817 r., wraz z Tomaszem Zanem i grupą przyjaciół, założył   Towarzystwo Filomatów (miłośników nauki), które z czasem przekształciło się w spiskową organizację narodowo-patriotyczną. Aktywność ta, cele i coraz wyraźniejsze pro-niepodległościowe aspiracje filomatów nie uszły czujnej uwadze carskich służb policyjnych. W 1823 r. A. Mickiewicz został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (od jesieni 1823 do marca 1824), a następnie skazany za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach na zesłanie w głąb Rosji na posadę nauczyciela z prawem wyboru miejsca pobytu.

Marianna Ewa Wereszczakówna

            Okres końca lat 20. XIX wieku był też czasem niespełnionej wielkiej młodzieńczej miłości Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny z Tuhanowicz w powiecie nowogródzkim. Maryla pochodziła z zamożnej i wpływowej szlachty litewskiej, zaś Adam ze szlachty zaściankowej. Mimo ich wzajemnego uczucia i przyjacielskich stosunków Mickiewicza z rodziną Maryli, rodzice wymogli na niej wypełnienie wcześniej zawartych zaręczyn z hr. Puttkamerem. Ślady tej niespełnionej miłości znaleźć można w licznych wierszach Mickiewicza.

            Mniej więcej w tym samym czasie poeta przymusowo wyjeżdża do nielubianego Kowna. Rzucony tam doznał szoku nerwowego i nad wyraz drastycznego poczucia osamotnienia. Z jego litów do przyjaciół wynika, że znalazł się w najbardziej przeklętym miejscu świata, wprost niemożliwym do życia.

            Paradoksalne zesłanie do Rosji wyzwoliło Mickiewicza z nudy Kowna. Lata 1824-1829 spędził w centralnej Rosji, w Odessie, Moskwie i Petersburgu, gdzie wszedł w środowisko elity postępowej inteligencji rosyjskiej, dekabrystów i odbył pełną estetycznych i artystycznych wzruszeń podróż na Krym.

Adam Mickiewicz z Sadykiem Paszą w Turcji, akwarela Juliusz Kossaka

            W 1829 r. wyjechał w podróż po Europie. Zwiedzał Niemcy, Szwajcarię i Włochy, w Berlinie słuchał wykładów Hegla. Nawiązał liczne kontakty w międzynarodowym środowisku artystycznym.

            Po wybuchu powstania listopadowego w 1830 r. bezskutecznie usiłował wrócić do kraju. W 1831 r. przyjechał do Wielkopolski z zamiarem przekroczenia granicy i udania się do ogarniętego powstaniem Królestwa Polskiego, lecz ostatecznie pozostał w Dreźnie do roku 1832. Wkrótce zamieszkał w Paryżu. Osiadł tam na stałe i spędził ponad 20 lat, z przerwą na pobyt w Lozannie (1839), gdzie wykładał literaturę łacińską, oraz w Rzymie (1848), gdzie próbował uzyskać poparcie papieża Piusa IX dla ruchów wolnościowych tzw. Wiosny Ludów.

Celina Szymanowska

            W 1834 r. ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci – córki Marię i Helenę oraz czterech synów: Władysława, Józefa, Aleksandra i Jana.

            W Paryżu nawiązał współpracę z działaczami emigracyjnymi, pisał artykuły i pisma publicystyczne. W 1840 r. objął katedrę języków słowiańskich w Collége de France, gdzie wygłosił tzw. prelekcje paryskie. Na wykłady Mickiewicza uczęszczało wielu znanych twórców, działaczy i myślicieli, w tym George Sand.

            W 1841 r. poeta związał się z kołem Towiańskiego, przywódcy sekty głoszącej nowe objawienie i odrodzenie życia duchowego (takich religijnych sekt było wówczas we Francji kilkadziesiąt). Propaganda towianizmu, a jeszcze bardziej – radykalne poglądy polityczne (wychwalanie Napoleona) i społeczne były przyczyną zawieszenia go w funkcji profesora.    

            W czasie Wiosny Ludów (1848)  podczas pobytu w Rzymie Mickiewicz utworzył Legion Polski na służbie walczącej Lombardii. Jego cele i pogram wyłożył w tekście „Skład zasad”. Potem wraz z grupą Francuzów i emigrantów założył pismo „ Trybuna Ludów” („La Tribune des Peuples”) o radykalnym programie społecznym. Wskutek interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało zawieszone, a Mickiewicz – po zamachu stanu w 1851 r. –  poddany nadzorowi policyjnemu.            Ostatnią akcją patriotyczną poety była próba sformowania Legionów Polskich do walki z Rosją po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej. W tym celu we wrześniu 1855 r., po śmierci żony i zostawieniu nieletnich dzieci, wyjechał do Konstantynopola. Zamieszkiwał w domu wdowy po kapitanie wojsk tureckich, gdzie zmarł. Nagły zgon nastąpił podczas epidemii cholery (prawdopodobnie na tę chorobę zmarł poeta, choć pojawiły się też sugestie, że mógł zostać otruty arszenikiem lub doznać udaru mózgu).

Mickiewicz na łożu śmierci w Konstantynopolu w 1855 r.

            Pochowano A. Mickiewicza w tymczasowym grobie w Konstantynopolu. Następnie ciało zostało przewiezione do Paryża i w 1855 r. pochowane na cmentarzu w Montmorency. W 1890 r. przeniesiono prochy wieszcza na Wawel, co dało sposobność do manifestacji patriotycznej.

Twórczość

Zima miejska (1818, debiutancki wiersz Mickiewicza),

Oda do młodości (1820)

Ballady i romanse (1822),

Grażyna (1823),

Dziady, część II i IV (1823)

Sonety krymskie (1825 – 1826)

Konrad Wallenrod (1828),

Reduta Ordona (1831),

Dziady, część III (1832)

Księgi narodu polskiego, Księgi pielgrzymstwa polskiego (1832),

Pan Tadeusz (1834),

Liryki lozańskie (1839-1840)